Кўпинча кўчада кетаётган никоҳ машиналарини кўриб, беихтиёр «Илоҳо, янги турмуш қураётган келин-куёв бахтли бўлишсин», деб дуога қўл очасиз. Лекин ана шу келин-куёвларнинг ҳаммаси ҳам умрлари давомида оила номли ошёнларини авайлаб асрай олишмайди. Бўлар-бўлмас гап-сўзлар, арзимас баҳоналар билан ширин турмушларини оғуга айлантиришади. Бир-бирларини тушунмасликдан, муроса илмини билмасликдан икки севишган қалб ғанимга айланади. Қанча оилалар бузилиб, кишилар азият чекади, болалар етим бўлади, асаблар қақшайди. Ажрашишмаган тақдирда ҳам бутун умрлари ғурбат, ғам ва изтиобга тўлиқ ўтади. Мана, айтайлик, битта оила бузилиб кетди. Агар куёв биринчи кунларданоқ хотинини талтайтириб юбормай, турмуш синоатларига тайёрлаб борганида, ҳаёт фақат ўйин-кулги ва кўнгилхушликлардан иборат эмаслигини унга тушунтира олганида орада уриш-жанжаллар келиб чиқмаган бўлар, икки ёшнинг бахти завол топмас эди. Агар келинимиз бир гапдан қолганида, уйдагилар билан муроса қилиш йўлларини ахтарганида, ёши улуғ қайнонасини ҳурмат қилиб, хизматини аямаганида оила инқирозга учрамас, ўртада бола тирик етим бўлмас, эр қайта уйланмас эди. Ёки оиладаги катталар, айниқса қайноналар сал бағрикенгроқ, сабрлироқ, адолатлироқ бўлишганида ишлар бунақа чаппасига кетмаган бўлур эди. Жиндай муросасизликнинг баҳоси ана шундай қиммат бўлади.
Оилавий ҳаётга тайёр бўлмаган йигитларимиз кўпинча оила нафақаси борасидаги мажбуриятларини унутиб қўйишади ёки хотинларига муҳаббатлари «жўш уриб» унинг хурмача қилиқларига эрк бериб юборишади. Уйларида эрка, тантиқ, ишёқмас бўлиб ўсган қизларимиз эса келин бўлган жойларида дарров «фош» бўлиб қолишади. Ўз камчилик-нуқсонларини тугатиш, билмаганларини ўрганиш, оиладаги икки-уч кишининг кўнглини олиш ўрнига дарров «ҳуқуқларини» талаб қилишга, «ҳукмронликларини ўрнатишга», бўлар-бўлмасга можаро-жанжал чиқаришга ҳаракат қилишади. Билишмайдики, турмушга чиқишнинг ўзи бахтлилик, фаровонлик асоси эмас. Бахт катта машаққат, сабот, қаноат, фидойилик билан қўлга киритилади.
Ёки кўпинча оилада ота-она ва фарзандлар, оиланинг бошқа аъзолари орасида ҳам турли келишмовчилик, бир-бирини тушунмаслик каби ҳолатлар учраб туради. Арзимаган сабаб-баҳоналар билан тинч хонадонлар уриш-жанжаллар, жанг ва можаролар масканига айланади. Бир-бирига яқин, қадрдон, қариндош одамлар ўртасида меҳр-оқибат кўтарилади, улар ёвга айланишади. Уларнинг касрига инсонийлик, ахлоқ, одоб қоидалари поймол қилиниб, жамиятнинг осойишталигига путур етади.
Халқимиз «Оила қуриш – нина билан қаср барпо қилишга тенг», дейди. Дарҳақиқат, оиланинг, турмушнинг, рўзғорнинг минг бир машаққати, синови бор. Кўпинча оилавий муносабатлар ҳақида сўз борар экан, уни инқирозга олиб борувчи омил ва сабабларни ҳар ким ўзича ҳар хил шарҳлайди. Кимдир оиладан тинчлик ва хотиржамликнинг кетишида бутун айбни эрнинг лапашанглигига, хотинига сўзини ўтказа олмаётганига тўнкайди. Кимдир хотиннинг «ўткирлиги, маккорлиги, итоатсизлиги»ни ҳамма ихтилоф ва келишмовчиликлар сабабчиси, деб ҳисоблайди. Бошқалар оилавий келишмовчиликлар кўпроқ «золим» қайноналарнинг «ёвузлиги», ёки «гапуқмас» келинларнинг «қайсарлиги» туфайли содир бўлади, деб ҳисоблашади. Айримлар асосий жанжал моддий етишмовчиликлардан, қўл калталигидан келиб чиқади, деб ўйлайди. Кимлардир бола тарбиясига эътиборсизлик қилгани туфайли у улғайганида энди бунинг азобини тортаётганидан зорланади. Аслида бунга ким ёки нима айбдор?
Бу ғавғою машмашаларда муросаю мадора йўлини тутолмаган, ахлоқ-одоб кўрсатмаларини тан олмайдиган ҳар бир киши айбдор бўлса керак! Эр хотинини йўлга сололмаса, хотин эса эрга итоат қилишни унутиб қўйса, бундай оилаларда ҳеч қачон тотувлик, аҳиллик бўлмайди, ҳамманинг ором-фароғати кетади.
Қайнона «Мен каттаман, кечиримли бўлай, ёш, ғўр келинни яхши гапириб йўлга солай!» демаса, келин бола «Қайнонам оиланинг бекаси, каттаси, севган эримнинг оқ сут берган, тарбиялаган онаси бўлса, нега уни ҳурмат қилмайин, нега хизматидан бўйин товлайин?!» демаса – икки ўртада можаро чиқаверади.
Яқинлар, жамоатчилик бу ҳангомаларга томошабин бўлиб тураверса, адолат қилмаса, можаро катта жанжалга, қўйди-чиқдиларга, ширин турмушларнинг кушандасига айланаверади. Ота-онанинг ўзлари тарбияга муҳтож бўлишса-да, фарзандимиз тарбиясиз, ахлоқсиз чиқиб қолди, дея изтироб чекишлари ҳеч қандай рисолага тушмайди.
Шайх Муҳаммад Абу Заҳра оилани уч қисмга бўлади: биринчи қисм – эр-хотин, иккинчи қисм – фарзандлар, учинчиси эса – яқин қариндошлар (яъни, ота-она, ака-ука, опа-сингил ва бошқалар)дир. Ана шу уч қисм аҳил-тотув бўлгандагина оила тинч-осойишта ва файзли бўлади, акс ҳолда уриш-жанжалдан боши чиқмайди. Атоқли мутафаккир олима Олимат ул-Банот: «Оилавий масалада эр билан хотин ўртасида тотувлик ва маслаҳатлашиб иш тутиш бўлмаса, бундай оила азоб ва машаққат масканига айланади», дейди.
Тўй вақтида ва оилавий ҳаётнинг аввалида келин-куёвга турли маслаҳатгўйлар, «ғамхўр»лар кўпайиб кетади. Умр йўлдошини «гаҳ, деса, қўлига қўнадиган қилиб олиш» ҳақида маслаҳатлар беришади. Ваҳоланки, уларнинг ўзи тажрибасиз, маслаҳатга муҳтож, фикри тор, жоҳил кишилардир. Уларнинг «хашаки» йўл-йўриқлари оилага фойда келтириш ўрнига унинг тотувлиги ва фароғатига раҳна солади.
Аҳиллик, тотувлик, бахт ҳақидаги тушунчаларимиз ҳам бузилиб кетган. Яқинда олий ўқув даргоҳларидан бирининг талаба қизлари ўртасида «Сиз қандай йигитга турмушга чиқишни хоҳлардингиз?» деган савол билан сўров ўтказишибди. Берилган жавобларда улар бўлажак эрларининг бўйи узун, қомати келишган, оқмағиздан келган, киноартистларга ўхшаган, севадиган, мард, бақувват, пулдор каби фазилатларга эга бўлишини исташган. Аммо жавоблар орасида «Эрим ақлли, эсли-ҳушли, одобли, диёнатли, оилага вафодор, ота-онасига меҳрибон бўлсин», деган гапларни деярли учратмайсиз.
Тўғри, инсоннинг ташқи қиёфаси, чеҳраси ҳам муҳим нарса. Аммо унинг ички дунёси, сизга аталган ҳис-туйғуларининг аҳамияти йўқми? Унинг оилага муҳаббати, сиз ва қайнонангиз ўртасидаги муносабатларни яхшилашдаги иқтидори шарт эмасми? Эрини фақат ташқи кўринишига қараб танлаган қизларимиз эртага том маънода бахтли бўла олишармикан?
Қўлингиздаги китобчада эр-хотин, қайнона-келин, оила аталмиш жамиятнинг бошқа аъзолари ўртасидаги муносабатларни тўғри изга солиш, улар ўртасида аҳиллик, тотувлик, меҳр-оқибат ва муҳаббат ришталарини мустаҳкамлаш ҳақида сўз юритилади. Агар у қайсидир оилада содир бўлаётган уриш-жанжаллар, келишмовчилик-ихтилофлар олдини олишда, кишилар ўртасида чин инсоний муносабатларни шакллантиришда ёрдам берса, мурод ҳосил бўлур эди.
Кумкургон туман «Мухторхон хожи»
жомеь масжиди имом хатиби: Зокирхон Омонов
